In het tijdperk van smartphones en slimme speakers ontkomt ook de klimaatregeling thuis er niet aan: verwarming en airconditioning worden slimmer en makkelijker te bedienen dan ooit. Geen gedoe meer met enkel een draaiknop-thermostaat aan de muur; tegenwoordig regelen we de temperatuur vanuit een app, of zelfs met een simpel spraakcommando. In dit artikel bekijken we de opkomst van slimme thermostaten en connected HVAC-systemen. Wat zijn de voordelen? Hoeveel mensen gebruiken dit al? En hoe ver gaat die integratie – denkt onze verwarming straks zelf met ons mee?

Een jaar of tien geleden verscheen de eerste generatie “slimme thermostaten” op de markt (denk aan Nest, Toon, etc.). Inmiddels zijn ze gemeengoed: in 2022 had 1 op de 4 huishoudens in Nederland een slimme thermostaat, een flinke stijging vanaf 19% in 2021. Dat is een snelle adoptiecurve. Wat drijft mensen naar zo’n thermostaat? Uit onderzoek blijkt dat de voornaamste motivatie kostenbesparing is (68%), gevolgd door inzicht in verbruik (45%), gemak/comfort (44%) en controle (40%). Met andere woorden: mensen willen geld besparen en vinden het prettig om via hun telefoon of automatisch de verwarming te regelen. Een slimme thermostaat leert je schema kennen, weet wanneer je van werk komt (geofencing) en zet alvast de verwarming aan, of zet ‘m lager als je bent vergeten bij vertrek. Dit soort functies zorgen ervoor dat er minder energie verspild wordt – de thermostaat draait niet onnodig hoog als er niemand thuis is, etc. Dat kan flink schelen op de gasrekening. Geen wonder dus dat energieleveranciers deze apparaten promoten; ze helpen klanten met besparen en binden ze meteen aan hun platform.

Vrijwel alle moderne ketels of warmtepompen zijn te koppelen aan een app. Zo’n app biedt vaak meer dan alleen temperatuur instellen. Je kunt er grafieken op zien (verbruik over de dag/week), je kunt vanuit je luie stoel of zelfs van buitenaf de boel bedienen. Dit is reuze handig: stel je bent een weekend weg en komt eerder terug dan gepland – via de app kun je de verwarming alvast aanzetten zodat je in een warm huis thuiskomt. Of andersom, je bent vergeten de verwarming uit te zetten toen je vertrok: hup, via de app alsnog regelen. Voor airconditioners geldt hetzelfde. De Lamborghini Smeraldo airco’s bijvoorbeeld hebben standaard Wi-Fi; via de app kun je bijvoorbeeld op een hete dag vanaf je werk de slaapkamer alvast koelen zodat die lekker fris is als je gaat slapen. Dit soort regie maakt het gebruik van HVAC-toestellen niet alleen prettiger, maar ook efficiënter. Je gebruikt ze precies wanneer nodig. Geen wonder dat controle en gemak hoog scoren in dat onderzoek. Overigens zien we ook integratie: sommige apps combineren meerdere apparaten (verwarming, verlichting, alarm). Grote spelers als Google en Apple werken aan huishoudensbrede platforms (Google Home, Apple HomeKit) waarin je bijvoorbeeld scènes kunt maken: “Hey Siri, ik ga naar bed” – en dan gaat de verwarming laag, lichten uit, deuren op slot, etc.

Een paar jaar terug leek het gek om tegen je apparaten te praten. Nu hebben al ruim 1,5 miljoen Nederlandse huishoudens een slimme speaker zoals Google Nest Hub of Amazon Echo. Daarvan is Google Assistant veruit het populairst (Google Home), maar Alexa rukt ook op in NL. Deze speakers worden veel gebruikt voor muziek en vragen (“Wat voor weer wordt het?”), maar ook smart home bediening is een topusecase. Het is zó handig: “Ok Google, zet de thermostaat op 20 graden” als je koude voeten krijgt – geen smartphone of knop nodig. Veel thermostaten en airco’s zijn inmiddels compatibel met deze ecosystemen. De Smeraldo airco is bijvoorbeeld Alexa en Google Home compatibel. Je moet het eenmalig koppelen (“link my AC to Google”), en daarna is het simpel. Veel mensen automatiseren ook: je kunt routines instellen, bv. “Goedemorgen Google” waarbij naast nieuws ook de verwarming wat hoger wordt gezet. Spraakbediening is vooral fijn voor direct opdrachten zonder te moeten zoeken naar je telefoon of afstandsbediening. Het voelt intuïtief en luxe – alsof je een personal butler hebt voor je huis. De trend is duidelijk: meer dan de helft van slimme speaker eigenaren gebruikt dagelijks hun apparaat, en klimaat is daar een deel van. Naarmate voice assistants beter Nederlands verstaan en context begrijpen, zal dit alleen maar groeien.

Het gaat echter verder dan alleen bediening. Slimme klimaatregeling betekent ook dat het systeem zelf beslissingen neemt voor optimalisatie. Een mooi voorbeeld is de Alhena Tech ketel die via internet de buitentemperatuur ophaalt en daarop anticipeert. Dat is een vorm van connected intelligence: hij weet dat het morgen warm wordt en zal misschien de ketel niet onnodig opstoken. Andere systemen leren van je gedrag: de Nest-thermostaat bouwt bijvoorbeeld een patroon op van wanneer je verwarmt en probeert daar al op vooruit te lopen (hoewel tegenwoordig de meesten op presence-detection via je telefoon gaan, wat accurater is). Smart thermostats kunnen ook rekening houden met energieprijzen: er zijn al concepten waarbij een elektrische warmtepomp harder draait als de stroom goedkoop is (bij variabele tarieven of bij veel zonne-aanbod) en iets rustiger als stroom duur is – zo bespaar je kosten en help je het net balanceren. In de nabije toekomst, met slimme meters en flexibele prijzen, zou je bijvoorbeeld je boiler opwarmen of huis pre-koelen op dalmomenten. Dit soort Demand Side Response integratie is eigenlijk een volgende stap van slimheid.

Slim betekent ook fijnmaziger. Vroeger had je één thermostaat voor het hele huis. Nu zien we opkomst van multi-zone systemen. Bijvoorbeeld slimme radiatorkranen (zoals van Honeywell Evohome of Tado) waarmee elke kamer een eigen schema/temp krijgt via een app. Of airco’s in meerdere kamers (multi-split) die je individueel bedient. Dit verhoogt comfort en spaart energie – je verwarmt niet ongebruikt ruimtes. Zo kun je ’s nachts slaapkamers wat koeler houden en de badkamer warm als je opstaat, etc., allemaal geautomatiseerd. Deze granulariteit was er wel met klassieke thermostaatkranen, maar pas met smart bediening wordt het echt gebruiksvriendelijk en effectief. Sensoren spelen hier ook een rol: sommige systemen hebben bewegingssensoren in kamers en verwarmen alleen als er iemand is, bijvoorbeeld. Of ze schakelen licht/verwarming uit als er x tijd niemand gedetecteerd wordt. Dit gebeurt al in kantoorgebouwen, maar nu druppelt die tech de woningmarkt binnen.

Een kanttekening: met al die connectiviteit komen ook zorgen. Een slimme thermostaat of airco app werkt via internet; wat als iemand dat hackt? Je hebt natuurlijk geen staatsgeheimen in je thermostaat, maar het zou ongenodig inzicht kunnen geven in je leefpatroon (bijv. de thermostaat staat dagen uit, dus bewoners op vakantie – interessant voor inbrekers). Of een geintje: thermostaat op 30 graden zetten op afstand. Gelukkig besteden fabrikanten hier veel aandacht aan beveiliging, met encryptie en authenticatie. Een goede tip is wel: gebruik sterke wachtwoorden en update de firmware van je apparaten. Privacy van spraakassistenten is een ander punt: die luisteren altijd mee (op activatiewoord), sommige mensen vinden dat eng. Toch zie je dat gemak voor de meesten zwaarder weegt dan die abstracte zorg.

Slimme bediening is niet alleen leuk voor techliefhebbers; het kan ook ouderen en minder-validen helpen. Iemand die slecht ter been is, kan via stem of app makkelijk de temperatuur regelen zonder naar de thermostaat te lopen. Of stel je ligt ziek op bed en wilt toch even de kamer luchten via mechanische ventilatie harder – gewoon via app of spraak. Dit soort kleine dingen verbeteren levenskwaliteit. En in de toekomst met IoT integratie, zou bijv. een gezondheidssensor (smartwatch meet dat je koorts hebt) automatisch de slaapkamer een graadje koeler kunnen zetten voor comfort. Klinkt futuristisch, maar technisch kan dat nu al, het is meer het koppelen van de juiste data.

Slimme klimaatbeheersing gaat vaak hand in hand met algemeen energiebeheer. Zo kun je PV-panelen, thuisbatterij en warmtepomp laten samenwerken. Bijvoorbeeld: de warmtepomp-app ziet dat je zonnepanelen veel produceren, hij kan besluiten de boiler extra te verwarmen (thermische opslag) zodat er later minder stroom verbruikt hoeft te worden. Of in een smart grid kan je thermostaat als onderdeel van een demand response signaal een graadje lager gaan als de netbeheerder piek ziet. Alles natuurlijk met toestemming van de gebruiker (vaak noemen energieleveranciers dit “Slimme thermostaat, geef toestemming voor comfortverlaging bij pieken in ruil voor korting”). Deze interacties tussen apparaten en net worden steeds slimmer.

Zoals al genoemd, zo’n 25% van de NL huishoudens had eind 2022 een slimme thermostaat. En dat aantal groeit snel. Bijna iedere nieuwe cv-ketel of warmtepomp komt met een optie voor app-bediening. Smart speakers staan in ~20% van de huishoudens (1.5 miljoen van ~7.7 mln huishoudens) en dat groeit ook gestaag. De verwachting is dat binnen enkele jaren een meerderheid wel een of andere vorm van smart climate control heeft. Het is ook steeds betaalbaarder: waar een slimme thermostaat eerst €300 was, zijn er nu vaak aanbiedingen of zit hij “gratis” bij een energiecontract. Sommige mensen zetten nog vraagtekens of al die tech niet te complex is (“Kan ik nog wel gewoon de verwarming aanzetten als internet uitvalt?” – ja, doorgaans wel, er is altijd handbediening). Maar na een korte gewenningsperiode wil bijna niemand meer terug; de tevredenheid onder gebruikers is hoog. Het gevoel van controle en inzicht is verslavend; mensen kijken op de app hoeveel ze verbruiken en vergelijken dag/week, wat weer aanzet tot zuiniger stoken. Zo leidt slimme techniek ook tot bewustwording en gedragverandering.

De manier waarop we ons binnenklimaat regelen is in rap tempo aan het veranderen. Van handmatig naar geautomatiseerd, van dom naar slim. Met een paar tikken op onze smartphone of een simpel stemcommando kunnen we de temperatuur in huis naar wens maken, waar we ook zijn. Dit verhoogt het comfort – nooit meer in een koud huis thuiskomen – én helpt energie te besparen door efficiënter stoken en koelen. De integratie van HVAC met smart home ecosysteem biedt ongekende mogelijkheden: gepersonaliseerd klimaat per kamer, automatische aanpassing aan ons ritme en voorkeuren, en zelfs synergie met energieopwekking en -tarieven. Uiteindelijk is het doel dat de techniek zoveel mogelijk onzichtbaar wordt: het huis merkt zelf op wat nodig is en regelt het, terwijl de bewoner enkel geniet van een aangename leefomgeving. We staan nu midden in die overgang; wat gisteren futuristisch leek (praat tegen je verwarming), is vandaag de dag normaal en overmorgen wellicht ouderwets. Eén ding is zeker: een slim aangestuurd binnenklimaat is een win-win voor comfort, milieu en gemak. De kachel en airco hebben hun plekje veroverd in het Internet of Things, en we heten ze welkom – “Alexa, zeg tegen de cv-ketel: goed gedaan.”

(Bronmateriaal: adoptiecijfers slimme thermostaten en motivaties, spreiding smart speakers en voorbeelden als de Connect-app functionaliteit, waarmee bovenstaande stellingen gestaafd worden.)